Gửi các cháu thiếu nhi:

Xem qua tựa đề bài này, hẳn các cháu hẳn cảm thấy kỳ lạ. Người phát minh thuốc nổ là ai? Ông tặng giải thưởng gì? Bài này tuần tự trả lời hai câu hỏi trên.

Phát minh thuốc nổ

Thuốc nổ thường được con người dùng để giết hại lẫn nhau, tuy rằng nó có ích nếu được dùng đúng chỗ. Nhưng nói chung, con người sử dụng thuốc nổ với mục đích gây hại cho nhau nhiều hơn.

Vì thế, ý kiến lúc đầu là người phát minh thuốc nổ có tội nhiều hơn có công, đến mức người đó bị chửi rủa thậm tệ.

Người đó là ông Alfred Nobel, công dân Thụy Điển, nhà hóa học và nhà công nghiệp.

Alfred Nobel bắt đầu nghiên cứu thuốc nổ từ năm lên 17 tuổi. Mười bảy năm sau, 1867, ông nhận bằng sáng chế cho một loại thuốc nổ được gọi là dynamite, mạnh hơn thuốc súng (gun powder). Nobel quảng cáo thử nghiệm thuốc nổ dynamite của mình lần đầu tiên trong năm đó tại một mỏ khai thác đá ở Redhill, Surrey, Anh Quốc. Ông chứng minh được thuốc nổ này có ích trong việc khai thác đá. Một lượng thuốc nổ có thể thay thế nhiều công nhân dùng dụng cụ thô sơ để lấy được đá, và lấy được nhanh hơn. Nhờ đó, công tác xây dựng nhà cửa, cầu đường… được tiến hành nhanh hơn. Tiếp theo, thuốc nổ dynamite được dùng nhiều ở các nước công nghiệp trong công tác đào kênh và nhất là hầm mỏ: để đào các đường hầm dưới đất từ đó người ta lấy lên than đá, quặng kim loại…

Sau đó, Alfred Nobel tiếp tục chế ra những loại thuốc nổ khác, có loại còn mạnh hơn dynamite. Ông cũng lập một nhà máy chế tạo đại bác và những vũ khí khác. Ông thu được nhiều tiền từ việc bán các loại thuốc nổ do ông phát minh và vũ khí Đức do nhà máy của ông sản xuất. Ông có tổng cộng hơn 350 bằng phát minh. Ông trở nên giàu, rất giàu.

Nhờ những phát minh và thành tựu công nghiệp, Alfred Nobel được phong là viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học của Thụy Điển, cũng là tổ chức về sau chọn lựa người nhận hai trong số sáu Giải Nobel.

Nhưng người ta cũng dùng các loại thuốc nổ của Alfred Nobel trong chiến tranh và trong các vụ bắn giết lẫn nhau. So với cung tên và đao kiếm, khi dùng thuốc nổ để hại lẫn nhau, con người bị sát hại nhanh chóng hơn, và nhiều người bị sát hại hơn thời trước.

Giải Nobel

Năm 1888, Alfred Nobel đọc một tờ báo đăng cáo phó cho biết chính ông đã chết. Mục cáo phó có đoạn ghi: “Con buôn của cái chết đã chết,” và ghi tiếp: “Tiến sĩ Alfred Nobel, người trở nên giàu có vì tìm cách giết nhiều người hơn và nhanh chóng hơn bao giờ hết, đã qua đời ngày hôm qua.”

Hóa ra đó là nhầm lẫn của nhà báo. Em trai của ông tên Ludwig Nobel vừa qua đời chứ không phải ông, nhưng các báo ngỡ là ông. Từ ngữ trong mục cáo phó có ý chửi rủa khiến cho Alfred Nobel cảm thấy buồn. Ông đã dành cả đời để nghiên cứu nhiều thứ mà ông nghĩ là có ích, thế mà ông để lại tiếng xấu như thế. Ông tìm cách cải thiện tiếng tăm của mình, để mong người đời sau nhớ đến mình như là người tốt.

Năm 1895, một năm trước khi ông qua đời, Alfred Nobel để lại di chúc trong đó ghi việc dùng gia sản của ông để làm một số giải thưởng trao cho những ai không phân biệt quốc tịch “tạo lợi ích to tát nhất cho loài người”. Tiền của Alfred Nobel (tương đương gần 300 triệu đô la Mỹ thời bây giờ, 2019) được dùng để đầu tư trong những việc làm ăn sinh lời, và tiền lời được dùng để trao giải thưởng mang tên ông: Giải Nobel. Vì thế mà người ta có tiền hằng năm để trao Giải Nobel, bắt đầu từ năm 1901.

Ba giải Nobel đầu tiên dành cho những người có thành tựu xuất sắc trong vật lý, hoặc hoá học và y học; giải thứ tư là dành cho văn học bởi vì bản thân Alfred Nobel cũng yêu thích văn học; giải thứ năm là để tưởng thưởng sự đóng góp cho nền hòa bình của thế giới bởi vì ông thiết tha muốn thấy thế giới được hòa bình thay vì dùng thuốc nổ của ông để gây chiến tranh.

Năm 1968, Ngân hàng nhà nước Thụy Điển tạo ra thêm một giải thưởng về kinh tế nhằm tưởng niệm Alfred Nobel. Tiền dùng để trao giải này là từ Quỹ Nobel do các nhà hảo tâm đóng góp. Vì vậy, giải thưởng cho lĩnh vực kinh tế cũng được xem là Giải Nobel thứ sáu.

Hiện nay, các Giải Nobel được xem là những giải thưởng danh giá nhất trong các lĩnh vực liên quan.

Nhờ ý hướng trên, Alfred Nobel nhận được lời khen ngợi thay cho sự chửi rủa lúc đầu.

Alfred Nobel truyền cảm hứng cho chúng ta bởi vì từ vị thế bị phê phán, ông biết cách khắc phục bằng cách để lại di sản cho mục đích tốt lành về sau.

Một số nhân vật và tổ chức nhận Giải Nobel do đóng góp to tát của họ được kể dưới đây.

Marie Curie: Giải Nobel Vật lý năm 1903 cùng với chồng Pierre Curie và Henri Becquerel, do phát hiện những nguyên lý về phóng xạ, sau đó là Giải Nobel Hóa học năm 1911 do phát hiện các nguyên tố hóa học radium và polonium.  Cả hai công trình có những ứng dụng hữu ích trong việc trị bệnh cho đến tận bây giờ.

Robert Koch: Giải Nobel Y học năm 1905, do phát hiện vi khuẩn mang tên ông, vi khuẩn Koch, gây bệnh lao.

Alber Einstein, Giải Nobel Vật lý năm 1921 do phát hiện hiệu ứng quang điện, nhưng nổi tiếng nhất là nhờ thuyết tương đối đóng góp vào sự khởi đầu của môn vật lý hiện đại.

Alexander Fleming, Ernst Chain và Howard Florey chia nhau Giải Nobel Y học năm 1945, do phát minh và sản xuất thuốc kháng sinh penicillin giúp cứu sống hàng triệu bệnh nhân trên thế giới.

Mẹ Terasa (Thánh Teresa): Giải Nobel Hòa bình năm 1979, do những hoạt động từ thiện.

Mục sư Martin Luther King, Giải Nobel Hòa bình năm 1964, do những hoạt động đấu tranh hòa bình cho nhân quyền, dẫn đến những cải thiện về quyền bình đẳng cho người da màu ở Mỹ.

Tổ chức Red Cross (Chữ thập Đỏ): Giải Nobel Hòa bình năm 1917, 1944 và năm 1963, do những hoạt động từ thiện trên toàn thế giới.

Diệp Minh Tâm